نویسندگان و محققان: مریم بحرینی- شهریار خان محمدی

استان بوشهر سرزمین نخل و خورشید مردمانی خونگرم و پر جنبش و جوش دارد. در این استان ستاره خلیج فارس امامزاده جلیل القدر حضرت عبد المهیمن (ع)، آرامگاه اش تسکین بخش دل های زائران بسیاری از گوشه و نقاط استان و ایران اسلامی است.

 امام زاده عبد المهیمن (ع) در زمان حیات خود از سرآمدان عصر خویش و از بزرگان علما و سادات قرن چهارم هجری به شمار می آمد و از گذشته تا کنون مورد توجه دوستداران اهل بیت(ع) بوده است. راز ماندگاری این آرامگاه، نه ساخت و زیبایی برون، بلکه سیرت پر فیض درون می باشد. که با حیات معنوی مردم این خطه در آمیخته است وجود بقاع متبرکه و مشاهد مشرفه در جایجای ایران مشحون و سرشار از تاثیرات روحی، معنوی، فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی است. در طول تاریخ، بسیاری از جنبش های سیاسی، مذهبی از ساحت همین اماکن متبرکه شکل گرفته و یا کنون تمرکز آن ها بوده است. افزون بر آن، مزارات امامزادگان، قبله مرادات، ظهور کرامات و محل حاجات، مطاف عارفان و پاکان روزگار است که همواره لبریز از نور و سرور می باشد.

امام زاده عبد المهیمن (ع)

از معتبرترین زیارتگاههای استان بوشهر، حرم با صفا و ملکوتی امام زاده جلیل القدر، حضرت عبد المهیمن (ع) است که در یکی از محلات قدیمی شهر بوشهر، بنام ریشهر، کوی امام زاده واقع شده و بر روی طول جغرافیایی 50 درجه و51 دقیقه و عرض جغرافیایی 28 درجه و 54 دقیقه قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 28 متر است.

این حرم آسمانی، یکی از محدود مکان های مقدس شهر بوشهر است که همه روزه پذیرای زوّار و دوستداران اهل بیت(ع) است. صحن مقدس امامزاده شب های پنج شنبه و جمعه محل تجمع بوشهری ها و زائران فراوانی است که جهت قرائت دعای کمیل در آنجا تجمع کرده و حالت روحانی و معنوی خاصی به پیرامون آرامگاه می بخشد. از سالیان دور، هر سال مراسم دعای پر فیض عرفه به صورت متمرکز در این مکان مقدس برگزار می گردد.

توصیف آرامگاه

بنای قدیمی ساختمان و حرم مطهّر که از آثار دورۀ صفویّه بود، بر اثر زلزله به کلّی خراب شد و حدود یک قرن پیش تجدید بنا گردید و تاکنون چند بار بازسازی و مورد مرّمت قرار گرفت که آخرین آن مربوط به سال 1386 ه. ش است.

آرامگاه، بنای نسبتاً وسیعی است که شامل هسته مرکزی بقعه و غرفه هایی پیرامون آن می باشد. نمای خارجی مجموعه در هر ضلع شامل طاق نماهای باز و بسته با قوس های تیزه دار است. بدنه بقعه در خارج به حالت چند ضلعی است که بر فراز آن گنبد شلجمی شکل کاشی کاری شده قرار دارد که حکایت از گنبد سازی دوران قاجاریّه است. مصالح به کار رفته در ساخت بقعه عبارتند از؛ ساروج، سنگ، گچ و سیمان. درِ ورودی بقعه از چوب است و با وجود سادگی، از نمونه های جالب شیوۀ نجاری منطقۀ خلیج فارس به شمار می رود.

در سالیان اخیر گنبد بنا به طرز بسیار باشکوه با کاشیهای فیروزه ای تزیین شده و ابهّت خاصّی به زیارتگاه داده است. بر روی مرقد امامزاده ضریح مطلا نصب شده است. این بنا به شماره 2174 و در مورخ 7/6/1377 به ثبت آثار ملی کشور رسیده و دارای امکانات خوبی از جمله تعداد سه باب زایر سرا با زیر بنای حدود 55 متر، صحن وسیع، سرویس های بهداشتی است. کل محوطه بقعه 5200 متر مربع است که قسمتی از آن گورستان عمومی است. معاریف و نامداران چندی در این صحن و اطراف بقعه و گورستان آن به خاک سپرده شده اند که یکی از آن ها مرحوم سید مرتضی علم الهدی اهرمی است.

براساس نوشته کتاب آثار شهر های باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان، امامزاده عبد المهیمن (ع)، سیدی فقیه و پاکیزه سیرت بود که در زمان خلافت هارون الرشید پس از مسافرتی به مصر در بوشهر رحل اقامت افکنده و به سال 312 هجری قمری در بوشهر فوت نموده و مدفون گشته است. بنا به نقل شفاهی، ایشان سپه سالار سپاه اسلام و جهت مبارزه با عناصر زردشتی که از نو آتشکده های خود را فعّال و علیه اسلام تبلیغات سوء راه انداخته بودند وارد ریشهر می شود. اکنون در حوالی کوی امامزاده محلی مشهور به «شهیدان» وجود دارد که گویند محل دفن یاران امامزاده عبد المهیمن (ع) است. کراماتی نیز در افواه اهالی نسبت به این امامزاده وجود دارد که از جمله می توان به شفای شخصی از اهالی کوی امامزاده که به مرض سرطان مبتلا بود، اشاره کرد.

هدایا و اجناس قدیمی و تاریخی و با ارزشی از اطراف افراد برجسته به بقعه اهدا شده که همه آن نشان از قدمت تاریخی، توجه بزرگان، اعتبار و اعتقاد اهالی بوشهر نبست به این امامزاده است.

نسب شریف

از دیر باز تاکنون، شخصیت مدفون در این بقعه به عنوان نوادۀ بزرگوار ابوالفضل العباس (ع) معرفی شده و بر این اساس اهالی توجه ویژه ای به جهت ارادت خاص به حضرت عباس (ع) به نواده او دارند.

نسب شریفش با شش واسطه به حضرت عباس (ع) و با هفت واسطه به امیر المومنین علی (ع) منتهی می شود که از قرار ذیل است: سید عبد المهیمن بن ابی علی عبید الله بن علی المکفّل بن ابراهیم جردقه بن ابی محمّد حسن بن ابی محمّد عبید الله بن ابی الفضل العباس بن امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع)

وی سیدی جلیل القدر، عظیم الشان و بسیار بزرگوار بود. دایره المعارف تشّیع دربارۀ وی آمده است. «امامزاده را از اعقاب حضرت عبّاس بن علی بن ابی طالب(ع) دانسته اند که فقیهی عالی قدر بوده و پس از سفر به مصر در بازگشت در این محل رحل اقامت می افکند و در سال 312 ق در می گذرد»

مطلب فوق از کتاب آثار شهر های باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس، اثر آقای اقتداری نقل شده و در کتاب های بعدی نیز رسوخ نموده است که ظاهراً مسافرت پدر امامزاده عبد المهین (ع) در مصر و وفات او در سال 312 ه. ق با خودِ عبد المهیمن (ع) اشتباه گرفته شده است که در شرح حال پدر بزرگوار ایشان به تفصیل بیان خواهد شد.

آقای ربّانی خلخانی دربارۀ هجرت و وفات امامزاده عبد المهیمن(ع) می نویسد:

«مرقد این امامزاده عظیم الشان در حومۀ بوشهر در جلگۀ ری شهر قدیم قرار دارد»

امام زاده عبد المهیمن (ع) از اولاد حضرت عبّاس بن علی بن ابی طالب(ع) می باشد ولی در مزار وی کتیبه ای که تاریخ شهادت یا رحلت ایشان و نیز علت شهادتشان مشخص باشد. وجود ندارد. از این رو ممکن نشد اطلاعی در این زمینه کسب  گردد. مع الوصف چون قسمت عمده خرابی ری شهر و قلعۀ آن، در زمان اعراب صورت گرفته است دور نیست شهادت یا رحلت امامزاده عبد المهیمن(ع) همزمان با آن اوان رخ داده باشد. از طرفی خرابی قلعه و شهر ری شهر پس از سقوط آپادانا (یقیناً مقصود آقای ری شهری از این کلمه همان آثار تخت جمشید است که آپادانا قسمتی از آن می باشد) و پازارگاد شروع گردیده و در زمان عرب از بین برده شده است.

در ترجمه کتاب ازهار الانظار و در رالافکار و موالید الائمه الاطهار (ع)، اثر مرحوم علّامه حاج شیخ عبد العی آل عصفور به نقل از آیه الله حاج حسین معتقد اهرمی نوشته شده که یک مهندس فرانسوی می گوید: در اثر خاکبرداری از بقعۀ امامزاده  عبد المهیمن (ع)، لوح سنگی کشف شد که روی آن این جمله حجاری شده بود: «این قبر عبد المهیمن بن عبید الله ...» می باشد.

بنابراین ثابت می شود که اقلاً بیش از سه قرن است که در مدارک و اسناد تاریخی، شهرت امامزاده عبد المهیمن (ع) به نواده حضرت عبّاس(ع) است و بدون شک، در ادوار گذشته نیز همین حقیقت حکم فرما بوده است.

در کتب معتبر انساب، نام پدر بزرگوار حضرت عبد المهیمن (ع) تا حضرت عباس (ع) به تفصیل یاد شده ولی، نامِ خودِ امامزاده عبد المهیمن (ع) برده نشده است.

ابوالحسن عمری نسّابه، ضمن اشاره به نام و کنیۀ پدر بزرگوار حضرت عبد المهیمن(ع) می نویسد: ابو علی عبید الله در مصر دارای اولاد بوده است. این جمله حکایت از آن دارد که عبید الله فرزندی بنام علی داشته که به آن مکنّی شده و تولّدِ فرزندان او در مصر بوده است. برخی از محققین قایلند که نام اصلی عبد المهیمن همین علی است که کنیۀ پدر او بوده است. به هر حال، از آنجایی که فرزند داشتن عبید الله از مسلّمات تاریخ است و عبد المهیمن (ع) نیز بر اساس شهرت و اسناد معتبر فرزند عبیدالله خوانده شده، لذا می توان به این نسب شریف اطمینان نمود.

تاریخ وفات حضرت عبد المهیمن (ع)

متاسفانه در منابع موجود از تاریخ تولّد و وفات حضرت عبد المهیمن (ع) هیچ اشاره ای نشده و مورّخین و نویسندگان محّلی که سال 312 ه.ق را به عنوان سال وفات وی اشاره نموده اند، با سال وفات پدر بزرگوار حضرت عبد المهیمن (ع) خلط نموده اند که شرح حالش پس از این خواهد آمد. تنها از روی برخی از قراین و امارات می توان حدس زد که وی در نیمۀ  دوم قرن چهارم هجری و بین سال های 365 تا370 ه.ق وفات یافته است. زیرا حکومت پسر عموی عبد المهیمن (ع) بر فسا در حدود  سال 360 ه.ق بوده است و از طرفی عضد الدوله دیلمی در سال 312 ه.ق مفتخر به خویشاوندی با نوادۀ امام حسن (ع) شده و نوۀ او در هنگام آشنایی با عبد المهیمن (ع) حدود سی سال داشته است، بنابراین سال 365 را می تواند بهترین تاریخ جهت فوت حضرت عبد المهیمن (ع) لحاظ نمود.

تحقیقات

دیده می شود از گوشه وکنار ایران اسلامی زائرانی  جهت زیارت به حرم مطهّر حضرت عبد المهیمن(ع) می آیند و ساعت ها در کنار ضریح مبارک مشغول راز و نیاز هستند. و در تحقیقاتی که داشته ایم خیلی ها ایده و نظرهای فراوانی داشته اند که در کنار حرم مطهّر حضرت عبد المهیمن (ع) برای رفاه حال زائران از راه دور نیاز مبرم به  ساخت یک زائر سرا با امکانات مناسب دارد.  و اکثراً تاکید داشتند در سال روز مشخصی مسئولین دانش آموزان را به این مکان مقدس و زیارتی بیاورند آن ها را با احکام دین و عرفان آشنا کنند. در حال حاضر یک سری کارهای فرهنگی در امامزاده صورت می گیرد و مردم اظهار می دارند که کارهای فرهنگی در طیف گسترده تر دراین مکان مذهبی صورت گیرد.

منابع:

پژوهشی در زندگینا مه امامزاده عبد المهیمن (ع) مدفون در شهر بوشهر

ستارۀ خلیج فارس، دکتر محمد مهدی فقیه بحر العلوم